Het Verhaal van Vlaanderen
Bij het schrijven van dit artikel is het stof al grotendeels gaan liggen rond de serie "Het Verhaal van Vlaanderen", en vooral van de veelbesproken aflevering waarin de Guldensporenslag behandeld werd die in januari 2023 werd uitgezonden. Voor dat ik onze eigen mening over die aflevering hier neerschrijf, wil ik toch graag het eerst even hebben over de diverse commentaren die men her en der kon terug vinden in de geschreven pers of via interviews in andere media. De teneur daarvan varieert tussen rabiaat afwijzend en zelfs beschuldigend van het dienen van een Vlaams-nationalistische agenda, tot eenduidig positief en wijzend op de verhoogde belangstelling voor geschiedenis dankzij de vulgariserende ondertoon van het programma.
Gefundeerde kritiek?
Bij het lezen van dergelijke artikels probeer ik steeds objectief de standpunten van de auteurs te beoordelen. Dat doe ik meestal door een lijstje te maken van de belangrijkste hoofdpunten van zijn of haar betoog. Die toets ik dan af aan hun relevantie tot het besproken onderwerp en het ferventisme dat gebruikt wordt in de bewoordingen. Wat ik dan dikwijls merk is dat de kern van het betoog valabele punten ter discussie aanvoert, maar zich soms zodanig in tendentieuze stellingen verliest dat debat vermeden wordt door sloganesk woordgebruik. Vooral in de commentaren die te lezen zijn op sociale media is dat te merken.
Dat gebrek aan debat geldt trouwens niet alleen voor de terug te vinden commentaren op het programma. De aard van een televisieprogramma dat als afgewerkt product uitgezonden wordt, maakt dat het daar zelf uiteindelijk ook aan voldoet. Er zal geen bewerking meer gebeuren om het programma aan te passen aan nieuwe inzichten. Dat proberen wij trouwens wel te doen met onze Liebaart webstek. De inhoud van onze pagina's wordt regelmatig aangepast wanneer dat nodig is, steeds luisterend naar nieuwe feiten die kunnen worden aangedragen.
Onderhoudend
Dus wat vond ik dan van de aflevering van 22 januari 2023? Wel, de mening is wat verdeeld... Ik bekijk het programma met andere ogen dan de doorsnee kijker. Mijn kennis van deze specifieke geschiedenis betreft niet alleen het gebeuren op zich, maar breidt zich uit naar de materiële cultuur: hoe leefden de mensen toen, wat droegen ze, welke voorwerpen gebruikten ze, enz...? En vooral daar wringt voor mij het schoentje.
Maar eerst het gebeuren op zich en hoe dit gebracht wordt in deze aflevering. Ik heb de aflevering nog eens een paar maal extra bekeken en ondertussen een en ander genoteerd. Wees gerust, ik zal hier nu niet punt per punt mijn bedenkingen opsommen over de geschiedkundige details, zoals sommige anderen gedaan hebben. Het verhaal dat gebracht wordt in de aflevering is voldoende samenhangend en vooral gericht op een algemeen publiek dat met de vulgariserende aanwezigheid en tussentaalse duiding van Tom Waes een entertainende en interesse-opwekkende 50 minuten beleeft. Want laat het duidelijk zijn: het is vooral Tom Waes die de aandachtstrekker is. En het mag gezegd worden dat hij dat goed doet.
De tussenkomsten van de echte historici dienen om de nodige credibiliteit te verschaffen dat alles toch wel klopt. Specifiek in de aflevering over de Guldensporenslag lag de focus van de historici wel heel nadrukkelijk op de sociale factor van het conflict. En dat is een correcte benadering! Van zowel Véronique Lambert als Jan Dumolyn is geweten dat zij gezaghebbende historici zijn in dit tijdvak. Het enthousiasme van Bert Gevaert werkt aanstekelijk wanneer hij de meer technische details van de slag beschrijft, en Hannelore Franck voegt nog wat extra achtergrond toe. Met andere woorden, het verhaal waar het uiteindelijk om draait wordt voldoende breed uitgelegd met de nodige accuratesse. En ja, we houden rekening met de geformuleerde kritieken dat er ook veel niet vermeld wordt (Schild en Vriend, Jan Breidel, enz…), wat onvermijdelijk is met een format die amper 50 minuten heeft om een complex verhaal te kunnen brengen.
Knullig
Laat ons dus even wat concreter worden. Pieter de Coninck wordt relatief correct uitgebeeld als een wat oudere man. Ik denk wel niet dat hij veel van die speeches in huiselijke sfeer zal gegeven hebben. Dat zal eerder op samenkomsten van de ambachten geweest zijn. De kledij van de figuranten in de speech scène is bijna aanvaardbaar. Laten we het erop houden dat het nachtelijke donker helpt. Maar het meisje met de tulband… Ik weet niet waar ze dat beeld vandaan hebben, maar voor 1302 klopt het niet. Toegegeven, het is nog niet zo erg als de ronduit hilarische hoofddoek van Maria van Bourgondië uit de volgende aflevering, want die krijgt echt wel de hoofdprijs (letterlijk).
Over hoofdprijzen gesproken: in onze 1302 aflevering zijn er wel meer uit te delen. Een ereplaats voor de poorter, lid van de "nieuw soort elite" in de steden. Ik vermoed dat de brave man net een orkaan heeft doorstaan. In vele andere afleveringen van de reeks komen dergelijke warrige pruiken nog wel meer voor. Een dikke buis dus voor de haar- en make-upverantwoordelijken. Het aloude cliché van de vuile en onverzorgde middeleeuwer wordt nog maar eens bevestigd. En ik zwijg maar best over zijn kleren. Beschamend is het enige woord dat momenteel in me opkomt. De kostuumafdeling heeft blijkbaar niet de minste moeite gedaan om correcte kledij voor 1302 op te zoeken en zich maar tevreden gesteld met lappen stof die er in hun ogen een beetje middeleeuws uitzagen.
Op naar de slag zelf. De maquette van het slagveld roept vragen op, eerder dan ze te beantwoorden. Alle lof voor de bouwers ervan, maar ze gaan de mist in betreffende de opzet. Het kasteel is volledig fout opgebouwd, de positie van het Vlaamse leger foutief en de verhoudingen van de elementen kloppen niet. Merkwaardig zijn de schuin opgestelde gepunte staken langs de frontlijn. Dat is niet gekend uit de bronnen, maar het ziet er wel enorm stoer uit en is vooral iets dat uit de films wordt overgenomen (om vooral Braveheart niet te noemen...). Zoiets zou misschien kunnen gebruikt zijn voor een defensieve stelling rond een belegerd bolwerk, maar niet bij de Guldensporenslag.
Dezelfde gepunte staken worden dan later tijdens het uitbeelden van de slag nog gebruikt in de handen van de strijders en zelfs benoemd als de pieken waarmee de ruiters op afstand werden gehouden. Ten eerste: een piek is in werkelijkheid een lange steel van vier tot zes meter met een ijzeren speerpunt aan de bovenkant. En ten tweede: een aangepunte staak kan je nauwelijks fatsoenlijk vasthouden en al zeker niet in een stressvolle situatie als een veldslag.
Wat ook opvalt is de voorstelling van de Vlamingen als een hoopje ongeregeld en armzalig tuig. De werkelijkheid is dat zeker de voorste rangen goed uitgeruste en getrainde soldaten waren, met goede wapens en een robuuste wapenuitrusting. Die zouden allemaal een helm op hun hoofd hebben gedragen en de meerderheid had een halsberg of maliënkolder of minstens gepantserde handschoenen aan.
Daarmee komen we uit bij de ridders. In de volgende foto zie je links een ridderhelm die aanvaardbaar is voor de periode. Echter, de ridder rechts draagt een voor 1302 antiek exemplaar van minstens 100 jaar oud. Dat had toch wel vermeden kunnen worden?
De charge zelf wordt uitgebeeld alsof de ridders met getrokken zwaard ten aanval reden. Er is er zelfs eentje die vol drama zijn zwaard heen en weer cirkelt in de lucht! Wat is de realiteit? Ridders vielen altijd aan met hun lans, onder de arm. Hij probeert eerst een vijand te spiesen en pas daarna trekt hij zijn zwaard om verder te vechten nadat de lans zijn werk heeft gedaan. Maar dat zien we hier helemaal niet gebeuren.
Wanneer het gaat over de aanvang van de slag komen uiteraard ook de boogschutters ter sprake. Er worden hier alleen handbogen getoond, terwijl we hier eigenlijk enkel kruisbogen zouden mogen zien. Begrijpbaar, want er zijn niet veel historisch verantwoorde kruisbogen te vinden die voor zulk een enscenering kunnen ingezet worden...
Conclusie
Nu ja, we kunnen zo nog wel even doorgaan. Voor Jan Modaal die naar dit programma kijkt maakt dit eigenlijk weinig uit. Die wil een onderhoudend programma zien dat de interesse wekt. En daar is de serie zeker in geslaagd, dat is de grote verdienste. Maar regiseur Bert Ceulemans is echt niet geslaagd in zijn opzet als hij zegt "Wat we niet willen is dat het er knullig uitziet". Sorry Bert, maar voor iemand als ons is net dat het geval: het ziet er echt wel knullig uit. En het ergste daaraan is dat dit vermeden had kunnen worden.
De aflevering in kwestie kunt u nog steeds bekijken via de webstek van de VRT op VRT max
