Miniaturen van de Guldensporenslag

Over de Guldensporenslag is zo veel geweten, omdat het zo een belangrijke en impactvolle gebeurtenis was. Reeds kort na de de slag werd er over verhaald in diverse kronieken. In enkele van die manuscripten zijn er miniaturen terug te vinden, waaronder zelfs enkele die de Guldensporenslag illustreren.

Op deze pagina presenteren we de ons bekende miniaturen. We nodigen u graag uit om ons op de hoogte te brengen indien u weet hebt van miniaturen met dit onderwerp die hier nog niet worden weergegeven.

Koninklijke Bibliotheek Brussel, Ms. 5 folio 329 v.

Uit de Grandes Chroniques de France

Dit is een van de vroegste voorstellingen van de Guldensporenslag, uit het eerste kwart van de 14de eeuw. Aanvoerder Artois wordt net van zijn paard getrokken, herkenbaar aan het dekkleed van zijn paard met de Franse lelies. De ridder achter Artois zou Jan van Renesse kunnen zijn die een gouden leeuw op veld van keel droeg, beladen met gouden blokjes (die hier niet zijn weergegeven). Maar dan staat hij wel te vechten aan de verkeerde kant...

Let op de Vlamingen aan de rechterkant. Twee goedendags worden geheven om te laten neerkomen op de aanstormende ridders. De miniatuur oppert dat de Vlamingen opgesteld stonden achter een karrenrij, die gesuggereerd wordt door de wielen die zichtbaar zijn voor hun stelling.

British Library London, Ms. Nero D II folio 192 r.

Uit de Chronicle of Rochester Cathedral Priory

Ook dit is een vroege voorstelling van de Guldensporenslag, uit het eerste kwart van de 14de eeuw. Het rechtergedeelte dat spijtig genoeg zwaar beschadigd is stelt de slag zelf voor. Rechts zien we drie banieren, met eerst Frankrijk met de lelies, gevolgd door twee leeuwenvlaggen. De middelste zwarte leeuw kan Vlaanderen voorstellen, ofwel Henegouwen. De zilveren leeuw op rood veld kan eventueel geïnterpreteerd worden als Jan van Renesse, die eigenlijk een gouden leeuw droeg op een rood veld beladen met gouden blokjes. Vanuit de stadspoort komt het Vlaamse leger aangemarcheerd. De banieren die ze meedragen tonen vooraan de rode gonfanon van de graaf van Auvergne, met net daarachter weer de Vlaamse leeuw, wat dus hoogst eigenaardig is. Er worden Vlaamse ridders te paard afgebeeld rijdend naar rechts, bijgestaan door Vlaams voetvolk gewapend met goedendags, waaronder een monnik! Geheel links worden enkele soldeniers gezegend door een priester, waarvan nog net de zegenende hand zichtbaar is.

Bibliothèque Municipale Castres, Ms. 3 folio 353 v.

Uit de Grandes Chroniques de France

Tweede kwart van de 14de eeuw. Vanuit heraldisch standpunt is dit een van de interessantere voorstellingen van de Guldensporenslag. Aanvoerder Artois is hier duidelijk herkenbaar, met zijn correcte blazoen van Frankrijk met een barensteel van keel, waarvan elke hanger beladen is met drie kasteeltjes van goud.

De ridder net achter Artois is kanselier Pierre Flote, die net als Artois ook zou sneuvelen in de veldslag. Hij is herkenbaar aan zijn wapenkleed, gedwarsbalkt van zes stukken goud en lazuur. Dit manuscript was ooit in bezit van de nakomelingen van Pierre Flote.

Biblioteca Apostolica Vaticana, Ms. Chig.L.VIII. 296 folio 172 r.

Uit de Nuova Cronica van Giovanni Villani

Tweede kwart van de 14de eeuw. De Vlamingen en de Fransen zijn duidelijk herkenbaar aan hun respectievelijke vaandels. Let op de weergave van de beek waarin de Fransen vallen. De goedendag wordt hier weergegeven als een soort pikhouweel. Enkele kroniekenschrijvers hadden wel opgevangen dat de Vlamingen een speciaal wapen gebruikten, maar waren niet goed op de hoogte hoe het er nu precies uit zag.

Grenoble, Bibliothèque municipale, Ms. 407, folio 308 r.

Uit de Grandes Chroniques de France

Zowat de kleinste miniatuur van de slag, uit het tweede kwart van de 14de eeuw. Vanwege die beperkte grootte wordt de slag eerder schematisch weergegeven, alsof het een ridderlijk treffen was tussen twee ridderlegers te paard.

Österreichische Nationalbibliothek Wien, Ms. 2564 folio 347 r.

Uit de Grandes Chroniques de France

Midden 14de eeuw. Van aanvoerder Artois ontbreekt het blazoen op zijn schild, maar hij draagt wel een kroon op zijn helm. Let op de grote, bijna exotische schilden van de Vlamingen te voet.

Bibliothèque de la Ville de Lyon, Ms. 880 folio 350 v.

Uit de Grandes Chroniques de France

Midden 14de eeuw. Aanvoerder Robert van Artois wordt hier voorgesteld als de koning. De barensteel ontbreekt op zijn wapenkleed en hij draagt een kroon op zijn helm. Let op de grote targe (groot infanterieschild) die de voorste Vlaming vast houdt.

Bibliothèque Nationale de France Paris, Ms. Fr. 10135 folio 379 v.

Uit de Grandes Chroniques de France

Midden 14de eeuw. Ook hier wordt aanvoerder Robert van Artois voorgesteld als de koning. De Vlamingen worden eigenaardig genoeg ook te paard afgebeeld. Het wapenschild van de voorste Vlaming lijkt een fantasieblazoen te zijn. Let op de strijdhamer die boven het Vlaamse leger uitsteekt, die waarschijnlijk een verbasterde goedendag moet voorstellen.

Bibliothèque Nationale de France Paris, Ms. Fr. 2813 folio 326 r.

Uit de Grandes Chroniques de France

Midden 14de eeuw. En weer een voorstelling van aanvoerder Robert van Artois als de koning. Let op de wapens van de Vlamingen. De goedendags zijn verworden tot pieken met een brede onderrand. Ook worden er twee grijpklauwen weergegeven waarmee de ridders van hun paard zouden getrokken worden.

Bibliothèque Municipale Besançon, Ms. 677 folio 75

Uit de Fleurs des Chroniques de Bernard Guy

Midden 14de eeuw. Een grisaille miniatuur van de slag. De goedendags zijn hier verworden tot strijdbijlen.

British Library London, Ms. Royal 20 CVII folio 34

Uit de Grandes Chroniques de France

Late 14de eeuw. Wat opvalt aan deze miniatuur is dat niet alleen de Vlamingen, maar ook de Fransen te voet vechten. Hier worden de goedendags voorgesteld als lange pieken met een extra hamer aan toegevoegd.

Bibliothèque Nationale de France Paris, Ms. Fr. 2608 folio 377 v.

Uit de Grandes Chroniques de France

Late 14de eeuw. Ook hier wordt aanvoerder Robert van Artois voorgesteld als de koning.

Schlossbauverein Burg an der Wupper Solingen, Ms. Aq. 6126

Uit de Grandes Chroniques de France

Vroege 15de eeuw. Deze miniatuur toont de strijd zoals ze tegenwoordig bij de meeste mensen bekend is, bijna als in een stripverhaal. De Vlamingen strijden te voet aan de boord van de beek, waar de Franse ridders in storten en afgemaakt worden.

Bibliothèque Nationale de France Paris, Ms. Fr. 2799 folio 129 r.

Uit de Anciennes Chroniques de Flandre

Vroege 15de eeuw. Ook hier de klassieke visie van de Franse ridders die zichzelf te pletter rijden in de beek en eenvoudig door de Vlamingen konden afgemaakt worden. Dat dit niet strookt met de werkelijkheid leest u in de andere pagina's van deze webstek.

Bibliothèque Municipale Angers, Ms. 1174 folio 93 r.

Uit de Chroniques de Flandre

Dit is een miniatuur uit de latere 15de eeuw. In de achtergrond wordt de stad weergegeven, terwijl de Vlamingen opgesteld staan aan de abdij links. Let er op hoe de goedendag rechts onderaan helemaal verworden is tot een zware mokerhamer!

British Library London, Ms. Sloane 2433 C folio 10

Uit de Grandes Chroniques de France

Late 15de eeuw en minimalistisch in de weergave van de strijd. Let er op dat in deze miniatuur de Vlamingen blijkbaar ook te paard vechten.

Holkham Hall Wells-next-the-Sea, Ms. 659 folio 137 v.

Uit de Chroniques des Comtes de Flandre

Dit is een miniatuur uit circa 1500. De Franse ridders in de achtergrond lijken te aarzelen om aan te vallen.

Rossijskaja Natsionalnaja Biblioteka Sint-Petersburg, Ms. Ermitage 88 fol. 372

Uit de Grandes Chroniques de France

Circa 1500. Dit is een van de meest uitgewerkte miniaturen rond de Guldensporenslag. Veel detail wordt getoond, zoals veel strijders, heel wat heraldische kenmerken en weergave van topografie zoals de beek waarin de Franse ridders vallen, de burcht (achteraan) en de stad Kortrijk (linkerkant)

Aan de Vlaamse kant wordt op het vaandel de Naamse leeuw getoond, met een rode schuinbalk. Een verwijzing naar aanvoerder Gwijde van Namen. Aan de Franse kant zijn de drie vaandels van links naar rechts Artois (aanvoerder Robert van Artois), Melun (maarschalk Simon van Melun) en Bourbon (Robert van Clermont, die later de eerste hertog van Bourbon werd).

Andere miniaturen

Van de volgende miniaturen werd op een bepaald moment gedacht dat het voorstellingen waren van de Guldensporenslag, of is de context in het manuscript niet helemaal duidelijk om een zekere determinatie op te leveren.

Bibliothèque du château de Chantilly, Ms. 867 folio 352 r.

Uit de Grandes Chroniques de France

Circa 1400. Deze miniatuur is niet eenduidig toe te wijzen aan de Guldensporenslag. De duidelijke stroom die getoond wordt verhoogt de kans dat het toch wel het geval zou kunnen zijn, maar de Fransen lijken zich terug te trekken. Het kan een symbolische voorstelling zijn van hun nederlaag.

Koninklijke Bibliotheek Brussel, Ms. 1 folio 319 v.

Uit de Grandes Chroniques de France

Circa 1400. Van deze miniatuur werd lang gedacht dat zij de Guldensporenslag voorstelt, weer vanwege de stroom die er op afgebeeld staat. Maar de zeer prominente beschietingen met handbogen doen toch anders vermoeden. Ook dat de Fransen te voet vanuit hun tentenkamp vechten geeft aan dat dit niet de Guldensporenslag is. Het beeldt waarschijnlijk een Vlaams-Frans treffen uit in 1315.

Koninklijke Bibliotheek Brussel, Ms. 3 folio 322 r.

Uit de Grandes Chroniques de France

Late 15de eeuw. Ook deze miniatuur werd lang beschouwd als een voorstelling van de Guldensporenslag. Echter, iedereen vecht te voet. Maar dat feit alleen hoeft niet van betekenis te zijn. In dit manuscript van de Grandes Chroniques wordt verder voor de Vlaamse oorlog geen andere miniatuur vertoond, waardoor het waarschijnlijker wordt dat dit een voorstelling van de Slag bij de Pevelenberg is, die de Fransen als een overwinning beschouwen.

Buitenbeentje...

Deze miniatuur is een zo goed als één op één copie van de hierboven getoonde miniatuur uit de Chroniques de Flandre van de Bibliothèque Municipale Angers, Ms. 1174. En dat is zo, omdat het effectief een copie is van die miniatuur, gemaakt in opdracht van Kervyn de Lettenhove, voor zijn boek over de Istoire et chroniques de Flandres uit 1879. Maar het is dus GEEN originele middeleeuwse miniatuur van de Guldensporenslag...

Natekening van de miniatuur uit Ms.1174 van Angers