De Kist van Oxford
Op deze eikenhouten kist, die omstreeks 1909 ontdekt werd in New College te Oxford in Engeland en daar nog steeds bewaard wordt, zijn taferelen gesculpteerd met episoden van de Guldensporenslag. Daarom wordt dit ook wel dikwijls de "Courtrai Chest" genoemd, in voornamelijk de engelstalige literatuur.
De kist in zijn huidige toestand
Enkel de voorzijde is bewerkt en heeft als afmetingen ongeveer 103 bij 71 cm. De kunstenaar was een Vlaming (een Bruggeling ?) die waarschijnlijk in de slag zelf heeft meegevochten. Dit kan besloten worden uit allerhande details die op de taferelen terug te vinden zijn.
Tafereel 1, rechts boven
De Brugse Metten
Op 18 mei 1302 breekt in Brugge de opstand los en worden de fransgezinde burgerij (de Leliaarts) en de aanwezige Fransen vermoord of gevangen genomen. In de stad, symbolisch weergegeven door twee stadspoorten, zien we drie krijgslieden een man onthoofden. Links van de stad bieden stadsmagistraten de stadssleutel aan de ridders die aankomen op tafereel 2. Deze magistraten hebben hun haar in de voor die tijd kenmerkende stijl en dragen typische overkleden, die surcot werden genoemd.
De krijgslieden dragen verder maliënkappen met bekkeneel helmen en aparte beschermende handschoenen met maliën. Let op het kleine ronde schildje, beukelaar genaamd. Het kleine figuurtje rechts in de stadspoort, is waarschijnlijk een heiligenbeeldje op een offerblok.
Tafereel 2, links boven
De aankomst van Gwijde van Namen en Willem van Gulik te Brugge.
De beide edelen (Gwijde was een zoon van de graaf van Vlaanderen en Willem een kleinzoon) dragen in tegenstelling tot de rest van hun gevolg geen grote helm, maar wel een kleine bekkeneel helm met maliënkap. Gwijde is de ridder met het leeuwenschild met uitgeschulpte schuinstaak. Willem draagt een leeuwenschild met zilveren lelie op de schouder.
Het blazoen van een ridder wordt normaal gezien ook herhaald op de paardendekens, maar hier mankeren ze. Bemerk de hoge zadels die de ridders als het ware verankerden op hun paard. Beide ridders dragen ook rechthoekige schouderschildjes (ailettes) die meestal ook het blazoen van de ridder dragen. Bij Willem van Gulik zijn het echter vijf bollen. Of dit te maken heeft met het feit dat Willem in werkelijkheid pas geruime tijd na Gwijde in Brugge aankwam, is niet te achterhalen.
Beide ridders hadden bij hun aankomst niet alleen ridders mee, die gesymboliseerd worden door de ruiters net achter beide heren, maar hadden ook voetvolk in hun gevolg. Die worden voorgesteld door de krijgsmannen aan beide uiteinden van het tafereel. De soldenier rechts is duidelijk gewapend met een goedendag en wordt beschermd door een bekkeneel met maliënkap en een maliënkolder met handschoenen onder zijn gypoen (dun wapenkleed).
Tafereel 3, midden rechts boven
Inname van het slot van Wijnendale
Dit stelt waarschijnlijk de inname van het slot van Wijnendale voor. De burcht wordt voorgesteld door de poort links. Door een luikje in de poort van de burcht kijkt een krijgsman naar buiten.
De slotvoogd wordt links door drie krijgslieden met goedendags aangevallen en uiteindelijk rechts onthoofd. Aan de voeten van de kruisboogschutter ligt een man met een stuk van de lans van de slotvoogd in de borst. Vandaar dat de ridder strijdt met een zwaard in de hand.
Tafereel 4, midden links boven
Aantreden van de ambachten
Men kan de banieren van de Volders, de Wevers, de Schippers, de Wijnmeters en de Wijnlossers bemerken. Links geeft een priester een krijgsman de absolutie. Als bewapening bemerkt men het bekkeneel als typische helm voor de krijgslieden. Daaronder wordt een maliënkap gedragen. Als lichaamsbescherming is er een dik wambuis en in uitzonderlijke gevallen (wegens de hoge kostprijs) een maliënkolder en handschoenen. Daarover wordt dan de gypoen in een uniform kleurenschema gedragen per ambacht of gemeente.
De wapens zijn pieken, goedendags (een stevige houten staf beslagen met een ijzeren ring die een centrale pin vasthoudt), zwaarden en helemaal rechts ziet men ook een kliefsabel (fautsoen).
Tafereel 5, midden rechts onder
De Vlaamse Slagorde
Uiterst rechts zien we de hechte wal van gevelde pieken en lansen waarop de franse ridderscharen te pletter zullen lopen, de eerste paarden liggen trouwens al verslagen op de grond rechts. Achter deze pieken staan de kruisboogschutters en daarachter de gemeentenaren. Boven de hoofden van het Vlaamse leger wapperen de banieren van Willem van Gulik, Gwijde van Namen, Hendrik van Lontzen, de ambachten en Pieter de Coninck.
De twee grote figuren rechts zijn weer Gwijde van Namen en Willem van Gulik. Beiden vochten inderdaad te voet mee. Gwijde houdt een piek vast, Willem een goedendag. Links wordt een ridder (waarschijnlijk de heer van Sijsele en dus een Leliaart) tegen gehouden. Een piek slaat toe onder zijn helm en een zwaard wordt in de borst van zijn paard gestoken.
Tafereel 6, links onder
De Franse uitval uit de burcht van Kortrijk
In de burcht van Kortrijk zat nog een Frans garnizoen dat poogde uit te breken tijdens de slag. In de burcht staat een blijde om stenen mee weg te slingeren. Op de rechtertoren wappert de Franse lelie. Van de linkertoren wordt een vrouw met een touw neer gelaten, terwijl een soldenier door een raampje toekijkt. Boven de ingangspoort van de burcht hangt een ton, waarvoor is niet duidelijk, misschien om in geval van doorbraak op de vijanden te laten storten.
Uiterst links onderaan ziet men een groot schild of targe dat gebruikt werd bij belegeringen, met twee kruisboogpijlen erin. Net daarboven is een fragment te zien van waarschijnlijk een tent, met ook hier weer een kruisboogpijl erin. Deze tent stelt waarschijnlijk het Vlaamse legerkamp voor, dat vanuit de burcht beschoten is geweest.
Het Franse garnizoen doet net haar uitval en wordt opgewacht door leden van de Ieperse stadsmilitie. Op deze afbeelding ziet men duidelijk dat de gemeentemilities uniformen droegen. Het was bekend dat de Ieperlingen de burcht bewaakten en op hun tunieken staat het dubbel kruis dat door de gemeente als stadswapen werd aangenomen.
Drie van de gemeentenaren dragen een breed kliefsabel (fautsoen), en een van hen heeft ook een kleine ronde beukelaar. De centrale voorgrondfiguur houdt een goedendag paraat.
Tafereel 7, rechts onder
Verzamelen van de buit
Tijdens de Guldensporenslag werden haast geen gevangenen gemaakt. Er waren strikte orders dat ieder die een gevangene probeerde te maken, moest gedood worden door zijn strijdmakkers. De strijd was bijgevolg ongemeen hard en bloederig. Achteraf werden, naar algemeen gebruik vroeger, de gesneuvelden ontdaan van alles wat nog bruikbaar was.
Zo werden er minstens 500 vergulde sporen van het slagveld geraapt, wat de slag later haar moderne naam bezorgde. Centraal in de afbeelding ligt een man met opengereten buik, een duidelijke illustratie van de zeer harde strijd die gevoerd werd. Net boven deze man lijken twee mannen te vechten om de buit, ofwel gebruiken ze hun dolken om uitrusting van gesneuvelden los te snijden. Zij dragen kaproenen op hun hoofd. Rechts van hen zien we een man een wambuis van een gesneuvelde verwijderen. Bemerk de zware verwondingen van de gesneuvelden.
Reconstructie
De kist zoals ze nu bestaat is niet zoals ze er oorspronkelijk uitzag. Door de eeuwen heen heeft zij heel wat schade ondergaan. Zij is aan beide kanten zwaar ingekort en het deksel, de zijkanten en het slot zijn niet origineel. In 2006 werd een mogelijke reconstructie van de kist vervaardigd, met daarop een heruitvoering van de sculpturen.
De reconstructie van de kist in het Museum 1302 in Kortrijk
Het is meteen duidelijk dat er rechts en links van de sculpturen aardig wat werk is verloren gegaan. Maar wat overblijft is nog steeds een unieke getuige van de gebeurtenissen in 1302.
Meer info over de Kist van Oxford kan u o.a. terug vinden in :
J.F. VERBRUGGEN, E. WARLOP, A. PAUWELS en B. DEWILDE, De Kist van Oxford, Kortrijk, 1980.
R. MARIJNISSEN, De "Chest of Courtrai" een Vervalsing van het Pasticcio-Type, Brussel, 1978.
A. VAN DE WALLE, De Chest of Courtrai, Gent, 2001.
F. DE POTTER, D. DUMOLIN, De Reconstructie van de Primaire Kist van Oxford, Kortrijk, 2006.
Copyright op de foto's van de kist berust bij New College Oxford
